Zobaczyć mózg czyli jak wygląda badanie pośmiertne mózgowia?
Neuropatologia jest częścią patologii narządowej obejmującej badanie biopsyjne mięśni, nerwów obwodowych, ośrodkowego układu nerwowego oraz badanie pośmiertne czyli sekcyjne zarówno ośrodkowego oraz obwodowego układu nerwowego.
Jak kiedyś postrzegano mózg ?
Początki badań mózgu zostały zapisane w Papirusie Chirurgicznym pochodzącym z III tysiąclecia p.n.e. Według jego autorów, mózg nie był żadnym wyjątkowym organem, wręcz był po prostu tylko jednym z wielu narządów wewnętrznych. W wielu kulturach powszechnie stosowano zabiegi otwierania czaszki. Takie zabiegi powszechne były w Afryce, Azji, Ameryce Południowej i Północnej, Europie i na wyspach południowego Pacyfiku, nie można jednak jednoznacznie stwierdzić czy było to związane z próbami leczenia czy też chęcią poznania jak wygląda i działa ludzki mózg, czy też bardziej były to praktyki o charakterze rytualnym.
Wyjątkowość mózgu wzrastała wraz z upływem czasu. W medycznych Księgach Hipokratesa, napisanych na przełomie V/IV wieku p.n.e., pojawia się kilka wzmianek o mózgu, to właśnie w tym cyklu natrafić można na postawioną tezę w której mózg stanowi siedzibę duszy oraz wybranych zdolności psychicznych. Co ciekawe głównym obszarem zainteresowania badań były zarówno urazy głowy jak również odkrywane i opisywane wtedy choroby neurologicznie takie jak padaczka. Prawdziwy przełom rozpoczął się jednak dopiero w III wieku p.n.e. kiedy to rozpoczęto prowadzenie szczegółowych badań anatomicznych mózgowia. Wtedy to właśnie lekarze aleksandryjscy jako jedni z pierwszych opisali nie tylko mózg, lecz również móżdżek, opony mózgowe i komory.
Przez wiele lat to właśnie komory mózgowe stanowiły obszar wielu badań. Pierwotnie ściśle wiązano ich obecność z procesami umysłowymi i psychicznymi. Tamtejsi lekarze wprost wskazywali iż są one „Domem Duszy”. Ta teza po pewnym czasie rozpowszechniona została jako tak zwana „Doktryna Komorowa” i była ona szerzona przez Ojców Augustynów oraz wielu lekarzy i naukowców tamtych czasów.
Kolejny przełom przypada na okres odrodzenia kiedy to w połowie XV wieku powstał atlas ludzkiej anatomii „De humani corporis fabrica” Andreasa Wezaliusza, który do to do dziś zadziwia czytelników ogromnym stopniem szczegółowości rycin.
Zdjęcia pochodzą ze strony: https://www.facsimilefinder.com/facsimiles/andreas-vesalius-de-humani-corporis-fabrica-facsimile
Atlas nie był oczywiście idealny ponieważ częściowo opierał się na podstawie preparatów zwierzęcych. Swoje badania prowadził w tym okresie również Kartezjusz którego hipoteza Kartezjusza zakładała iż szyszynka jest siedliskiem duszy. Nadal jednak mózg postrzegano głównie jako organ magazynujący fluidy psychiczne i umysłowe, bezpośrednio odpowiedzialne za wrażenia.
W XVIII wieku zainteresowanie naukowców skupiało się na funkcjonowaniu mózgu człowieka. W tym okresie powstała frenologia czyli teoria wiążąca własności umysłowe lub psychiczne z określonymi anatomicznymi okolicami mózgu. Tamtejsi badacze twierdzili iż badając kształt głowy, można było wskazać rodzaj zdolności czy też talentów, jakimi obdarzona miała być dana osoba.
Jednocześnie inni badacze próbowali łączyć z wiedzę z obserwacji pacjentów z wynikami badań prowadzonych post mortem.
Początek XX wieku przynosi podstawę wiedzy na temat budowy komórek nerwowych, ich lokalizacji i zagęszczenia w różnych rejonach mózgu. W tym okresie powstają pierwsze mapy korowe, pojawiają się pierwsze próby badań radiologicznych, które na początku nie przynoszą żadnych rezultatów ponieważ nie pozwalają one na obrazowane tkanki miękkiej jaką bez wątpienia jest mózg.
Sukcesem pozwalającym lepiej zrozumieć jak działa żywy mózg było opracowanie metody angiografii naczyń mózgowych. Możliwe stało się lokalizowanie uszkodzonych miejsc, tętniaków i zaburzeń krwioobiegu mózgu.
Pierwsze nieinwazyjne metody badania mózgu powadzone były w drugiej połowie XX wieku. Dzięki nim możliwe stało się zbadanie aktywności tkanki mózgowej. O aktualnie stosowanych technikach neuroobrazowania można przeczytać w naszym artykule o nazwie:
Jak wygląda pośmiertne badanie mózgu?
Mózgowie i rdzeń kręgowy wydobywa się ze zwłok w całości, a następnie utrwala w 10% buforowanym roztworze formaliny. Ze względu na specyfikę tkanki przeważnie proces ten jest długotrwały i może trwać do dwóch tygodni. Tkanki w wyniku utrwalania stają się bardziej spoiste co zdecydowanie ułatwia makroskopową ocenę topografii zmian patologicznych w toku autopsji. Podczas oględzin w pierwszej kolejności ocenia się wszelkie nieprawidłowości występujące na powierzchni zewnętrznej mózgowia. Następnie odcięty zostaje pień mózgu wraz z móżdżkiem. Kolejnym etapem jest wykonanie przekrojów półkul. Cięcia dokonuje się w płaszczyźnie czołowej z uwzględnieniem konkretnych punktów orientacyjnych takich jak na przykład opuszki węchowe czy skrzyżowanie nerwów wzrokowych. Następnym etapem jest poprowadzenie cięcia poprzez robak i konary dzięki czemu dochodzi do oddzielenia móżdżku od pnia mózgu, który zostaje pocięty w poprzeczne plastry szerokości około 5 mm co pozwala na ukazanie ich jak największej powierzchni poprzecznej. Następnie ze zmian patologicznych pobierane są wycinki do dalszych badań histopatologicznych. Nawet jeżeli zmiany patologiczne nie są widoczne na pierwszy rzut oka, patolog rutynowo pobiera liczne wycinki które pozwalają na ocenę wszystkich struktur istot szarej i białej. Wszystkie pobrane wycinki trafiają do pracowni patomorfologii gdzie wykonywane jest badanie histopatologiczne zgodnie z bieżącymi standardami badań.
Literatura:
- Neurologia – Podręcznik dla studentów medycyny pod redakcją Wojeciech Kozubskiego i Pawła P. Liberskiego, PZWL 2006 Warszawa
- https://www.polskieradio.pl/23/266/Artykul/171805,Jak-badano-mozg
- Zdjęcia atlasu pochodzą ze strony : https://www.facsimilefinder.com/facsimiles/andreas-vesalius-de-humani-corporis-fabrica-facsimile